Mówiąc o Bieszczadach, zwykle skupiamy się na trudnych stosunkach polsko-ukraińskich, które miały ogromny wpływ na dzieje tej części kraju. W trakcie wędrówek po tutejszych wsiach zwiedzamy piękne kościoły i cerkwie, które przypominają nam o tym, jak ciekawą i wielokulturową krainą są Bieszczady. A co z Żydami? Choć w dziejach wielu bieszczadzkich miejscowości zajęli oni ważne miejsce, przypominają o nich nieliczne pamiątki. Są to główne cmentarze, którym w trakcie krajoznawczej wycieczki warto poświęcić swój czas. Gdzie warto się zatrzymać?
Ustrzyki Dolne
O żydowskich mieszkańcach w Ustrzykach przypomina dawna synagoga (dziś służąca jako biblioteka) oraz cmentarz żydowski leżący u stóp Gromadzynia – wzniesienia znanego m.in. z tras zjazdowych dla narciarzy. Nekropolia ta powstała w XVIII wieku, jednak najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. To skutek postepowania z macewami w trakcie wojny, kiedy to Niemcy potraktowali Żydowski cmentarz jako miejsce, z którego można za darmo zabrać materiał do budowy dróg. Do naszych czasów, w lepszym lub gorszym stanie, przetrwało około 300 macew, którym warto się przyjrzeć uważniej.
Baligród
Żydowska nekropolia w Baligrodzie może się pochwalić malowniczą lokalizacją oraz sporą ilością macew, które wciąż mogą zrobić wrażenie na zwiedzających. Bliskość rynku sprawia, iż chętnych na wizytę na tym cmentarzu nie brakuje, a powodów, dla których warto go odwiedzić, jest sporo. Kirkut w Baligrodzie to około 200 macew, przy czym najstarszy nagrobek pochodzi z 1716 roku. Jedną z największych ciekawostek, jakie można tu zobaczyć, jest nagrobek tumbowy (sarkofagowy), pochodzący z 1730 roku.
Lutowiska
Cmentarz żydowski w Lutowiskach jest jednym z największych obiektów tego typu w Bieszczadach. Do dziś zachowało się tu około 1000 macew, wśród których nie brak nagrobków mogących się pochwalić bogatą symboliką. Jego historia sięga połowy XVIII wieku, a najstarsza zachowana macewa pochodzi z 1796 roku. Ostatni pochówek miał tu miejsce w lutym 1940 roku. Do dziś nekropolia ta robi wrażenie, a wraz z kościołem katolickim oraz z miejscem po cerkwi, wchodzi w skład Ekomuzeum „Trzy Kultury”.
Bieszczady: spotkania z kulturą żydowską
Lesko
Okazała synagoga, służąca obecnie jako galeria sztuki, stała się jedną z wizytówek Leska. W miejscowości tej czeka również spory cmentarz żydowski, zaliczany do grona najważniejszych pamiątek po Żydach w tej części kraju. Pierwsze wzmianki na temat tej nekropolii pochodzą z 1611 roku, jednak najstarszy nagrobek, jaki zachował się na jego terenie, datowany jest na 1548 rok. Do dziś na powierzchni 3 ha można ujrzeć około 2 tysięcy nagrobków, wśród których dominują macewy pochodzące z XIX stulecia.
Społeczność żydowska odgrywała bardzo ważną rolę w dziejach wielu bieszczadzkich miejscowości. Choć o ich obecności w Bieszczadach przypomina niewiele zabytków, warto poświęcić im więcej uwagi. To cenne skarby, dzięki którym można zdobywać wiele cennych wiadomości na temat Bieszczadów oraz ich przedwojennych mieszkańców.